satavahana dynasty in telugu PART-1 శాతవాహనులు

                SHATHAVAHANA DYNASTY  

శాతవాహనులు

     PART-1 

 ·       వంశ మూలపురుషుడు                     : శాతవాహనుడు

·       వంశ రాజ్య స్థాపకుడు                      : శ్రీముఖుడు

·       శాతవాహనులు మొదట వీరికి సామంతులు    : మౌర్యులకు

·       వీరి శాసానాలు                               :దేవి నాగానిక వేయించిన నానాఘాట్ శాసనం

·       గౌతమి బాలశ్రీ వేయించిన శాసనం           : నాసిక్ శాసనం

·       మూడవ పులోమావి వేయించిన శాసనం   : మ్యాకదోని శాసనం

·       ఈ వంశంలో గొప్పవాడు              : గౌతమీ పుత్ర శాతకర్ణి

·       ఈ వంశంలో చివరి చక్రవర్తి           : 3వ పులోమావి

·      నగరాల నిర్మాతలు                       : నవ నగర స్వామిగా పేరు పొందిన 2వ పులోమావి ధరణికోట అని పిలువ బడే ధాన్యకటకం నగరాన్ని నిర్మించాడు.

·       వీరి గురించి తెలిపిన విదేశీయుడు   :మెగస్తనీసు

·       వీరి గురించి తెలుపు విదేశీ రచన    :ఇండికా

జన్మస్థలం:-

·       మహారాష్ట్ర వాదం     -  P.T.శ్రీనివాస అయ్యగారు, హెచ్.సి.రాయచౌదరి ప్రతిపాదించారు.

·       విదర్భ వాదం          - వి.వి.మిరాశీ ప్రతిపాదించారు.

·       తెలుగు వాదం         - కోటిలింగాలు, కొండాపూర్, ధూళికట్ట మొదలైన ప్రాంతాలలో లభించిన నాణాల ప్రకారం శాతవాహనుల స్వస్థలం తెలంగాణ ప్రాంతం అని డాక్టర్ బి.వి.పరబ్రహ్మశాస్త్రి గారి అభిప్రాయం.

 

             శాతవాహన రాజులు

 శ్రీముఖుడు

·       శ్రిముఖుడు శాతవాహన రాజ్య స్థాపకుడు.

·       శ్రీముఖుని తండ్రి పేరు శాతవాహనుడు, ప్రతిష్టానపురం రాజధానిగా ఇతను అధికారంలో ఉన్నారు.

·       శ్రిముఖుని తండ్రి నాణెములు  కొండాపూర్లో మరియు ఇతని నాణెములు కోటిలింగాలలో లభించాయి.

·       ఇతన్ని శివముఖ, సింధుఖ అనే పేర్లతో కూడా పిలుస్తారు.

 

కృష్ణుడు

·       ఇతని కాలంలోనే భాగవత మతం దక్కన్ లోకి ప్రవేశించింది.

·       ఇతను నాసిక్లో బౌద్ధ సన్యాసుల సంక్షేమం కోసం ధర్మ మహామాత్య అనే అధికారులను నియమించాడు.

 

మొదటి శాతకర్ణి

·       శాతవాహన వంశ నిజమైన స్థాపకుడు.

·       వైదిక యజ్ఞయాగాలు నిర్వహించిన మొదటి  రాజు ఇతనే.

·       ఇతను పుష్యమిత్ర శుంగుడుని ఓడించినందుకు గుర్తుగా నాణెములపై ఉజ్జయిని పట్టణం ముద్రించాడు.

 

రెండవ శాతకర్ణి

·       ఇతను సాంచీ స్తూపానికి దక్షిణ తోరణం నిర్మించాడు.

·       గార్గి సంహిత ప్రకారం విదిశను జయించాడు.

·       ఇతని ఆస్థాన కళాకారుడు వశిష్ట పుత్ర ఆనంద.

·        ఇతను అత్యధికంగా 56 సంవత్సరాలు పరిపాలించాడు.

 

కుంతల శాతకర్ణి

·       కుంతల శాతకర్ణి సంస్కృతభాషను ప్రోత్సహించాడు మరియు ఇతని కాలంలో సాహిత్యం, శృంగారం అభివృద్ధి చెందాయి.

·        ఇతని కాలంలో ప్రాకృతం స్థానంలో సంస్కృతం శాతవాహనుల అధికార భాషగా మారింది.

·       ఇతని భార్య మలయావతి “కరిర్త” అనే కామ క్రీడ వలన మరణించింది.

·        ఇతని ఆస్థానంలో శర్వవర్మ, గుణాడ్యుడు అనే కవులు ఉన్నారు శర్వవర్మ “కాతంత్ర వ్యాకరణం”, గుణాడ్యుడు “బృహత్కథ”  రచించాడు.

·       శర్వవర్మ మరియు గుణాడ్యుడి మధ్య ఏర్పడిన సవాలు గురించి వివరించిన గ్రంథం సోమదేవుని “కథాసరిత్సాగరం”.

 

పులోమావి -1

·       ఇతను 15వ శాతవాహన రాజు.

·       వాయు పురాణం లేదా యుగ పురాణం ప్రకారం ఇతను మగధను పది సంవత్సరాలు పరిపాలించాడు.

·       ఇతను మగధ పాలకుడైన సుశర్మను ఓడించి మగధను జయించినట్లు మత్స్య పురాణం చెబుతుంది.

·       ఇతని నాణాలు పాటలీపుత్రలో లభించాయి.

 

హాలుడు

·       ఈ రాజు కాలంలోనే ప్రాకృత భాషకు స్వర్ణయుగం వచ్చింది.

·        ఆంధ్రుల చరిత్రలో తొలి కవిరాజుగా ప్రసిద్ధి చెందాడు.

·         ఇతను శ్రీలంక రాకుమార్తె అయినా  లీలావతిని గోదావరిలో పెళ్లి చేసుకున్నాడు.

·        ఈ వివాహంపై "కుతూహలుడు" అనే కవి “లీలావతి పరిణయం” అనే గ్రంథాన్ని రాశాడు.

·       ఈ రాజు ప్రాకృతంలో “గాథా సప్తశతి”ని రచించాడు.

 

గాథా సప్తశతి

·         ఈ రచన శివస్తోత్రంతో ప్రారంభం అవుతుంది.

·       ఈ గ్రంథంలో 700 గ్రామీణ శృంగార కథలను పేర్కొంటుంది.

·        ఈ గ్రంథం వలనే శాతవాహనుల కాలం నాటి సాంఘిక జీవనం తెలుస్తుంది.

 

గౌతమీపుత్ర  శాతకర్ణి

·       శాతవాహన రాజులలో 23వ రాజు.

·       శాతవాహనుల రాజులలో గొప్ప రాజు ఇతను.

·        అధికారంలో రావడంతోనే  శాలివాహన శకం క్రీస్తుశకం (78 సంవత్సరం) ప్రారంభించాడు.

·        భారత ప్రభుత్వం 1957 నుండి క్రీస్తుశకం 78 వ సంవత్సరంను అధికారికంగా "శాలివాహన శకం" ఆరంభం సంవత్సరంగా పాటిస్తుంది.

·        అయితే ఈ శాలివాహనశకంను పాటించిన ఏకైక రాజు యాదవ రామచంద్ర దేవుడు, ఇతను దేవగిరిని పరిపాలించేవాడు.

·        శాతకర్ణి బౌద్ధ భిక్షువులకు 100 నివర్తనాల భూమిని దానం చేశాడు.

·        శాతవాహన రాజులలో తన పేరుమీద శాసనాలు వేయించిన రాజు ఇతడు.

·        ఈ రాజు  నాణెములు పెదబంకూర్, కొండాపూరులో ఎక్కువగా లభించాయి.

·       ఈ రాజు శాసనాన్ని వేయించింది అతని తల్లి అయిన గౌతమీ బాలశ్రీ ఆ శాసనం పేరు “నాసిక్ శాసనం”.

·       గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణికి  “త్రిసముద్రతోయపితవాహన” అనే బిరుదు కలదు. ఈ బిరుదుకు అర్థం తన అశ్వములను మూడు సముద్రాలలో అంటే హిందూ, అరేబియా, బంగాళాఖాతంలో   నీరు తాపినవాడు అని అర్థం.

·       ఇతను నహపానుడిని ఓడించి అతని దగ్గర ఉన్న నాణెములుపై తన పేరుతో తిరిగి ముద్రించారు.

 

 

వశిష్టపుత్ర పులోమావి (పులోమావి 2)

·       ఇతని కాలంలోనే అమరావతి స్తూపం నిర్మించబడింది .

·        నాసిక్ శాసనాన్ని గౌతమీ బాలశ్రీ  ఇతని కాలంలోనే వేయించింది.

·       ఈ రాజు ప్రతిష్టానపురం నుండి అమరావతికి రాజధాని మార్చడం జరిగింది.

·       ఈ రాజు అనేక జాతులను సమైక్యం చేయడంవల్ల ఇతనికి “నవనగరస్వామి” అనే బిరుదు పొందినట్లు చరిత్రకారుల అభిప్రాయం.

·        ఇతని ధరణికోట శాసనం ఆంధ్రదేశంలో లభించిన మొట్టమొదటి శాతవాహనుల శాసనం.

 

        యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి (చివరి గొప్ప రాజు)

·       వరుసక్రమంలో ఇతడు 27వ చివరి గొప్పరాజు.

·        శాతవాహన రాజులలో చివరి గొప్ప రాజు.

·        ఇతను రెండు తెరచాపల నౌక బొమ్మ గల నాణాలు ముద్రించారు.

·        అయితే వీటిని ప్రారంభించింది మాత్రం రెండవ పులోమావి.

·       యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి కాలంలోనే మత్స్య పురాణం సంకలనం చేయబడింది.

·        యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి నాగార్జునికి శ్రీపర్వతంపై(నాగార్జున కొండ) పారావత విహారం నిర్మించాడు.

·       ఇతని కాలంలోనే ధాన్యకటక మహా స్థూపానికి ఆచార్య నాగార్జునుడు శిలా ప్రకారం నిర్మించాడు.

·        భానుడి హర్ష చరిత్రలో ఈ రాజుని త్రిసముద్రాధీశ్వరుడు అని పేర్కొన్నాడు.

·        యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి చిన్నగంజాం శాసనాన్ని వేయించాడు. ఇది ప్రకాశం జిల్లాలో ఉంది.

·        ఆచార్య నాగార్జునుడు యజ్ఞశ్రీని ఉద్దేశిస్తూ “సుహృల్లేఖ” రచించాడు.

 

మూడవ పులోమావి(చివరి పాలకుడు)

·       ఇతని సేనాపతి  శ్రీశాంత మూలుడు తిరుగుబాటు చేయడంతో ఈ రాజు రాజ్యాన్ని వదిలి బళ్లారి పారిపోయి అక్కడినుండి కొంతకాలం పరిపాలించాడు.

·        ఇతను బళ్లారి లోనే మ్యాకధోని శాసనాన్ని వేయించాడు.

·       ఈ శాసనం శాతవాహనుల రాజ్య పతనం గురించి వివరిస్తుంది.

నాణెములు

·       ఆంధ్రుల చరిత్రలో నాణాల ముద్రించిన మొట్టమొదటి రాజులు శాతవాహనులు.

·       మొదటి శాతకర్ణి వెండి నాణేలు, ఓడ తెరచాప తెరచాప గుర్తు గల నాణెములు యజ్ఞశ్రీ శాతకర్ణి వేయించాడు.

·        నాణెములుపై ఉజ్జయిని పట్టణ గుర్తు వేయించింది గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి మరియు మొదటి శాతకర్ణి.

ఆర్థిక వ్యవస్థ

 •    రాజ్యంలో అధికంగా ప్రజలు వ్యవసాయం చేసేవారు మరియు భూమిశిస్తు ప్రధాన ఆదాయం మార్గం.

•       పంటలో 1/6 వంతు పన్నుగా విధించేవారు మరియు పంటలపై దేయమేయం, రాజ భాగం వంటి పనులు మరియు వృత్తులపై కురకర  వంటి  పన్నులు  విధించేవారు.
•      కొన్ని సందర్భాలలో శాతవాహన రాజులు బ్రాహ్మణులకు  భూదానాలు చేసేవారు, ఈ భూములను శూద్రులు సాగుచేసి మక్త అనే పన్ను చెల్లించినట్లు తెలుస్తుంది.

•      నాసిక్ శాసనం ప్రకారం వ్యవసాయ భూములకు నీరు అందించడానికి    ఉదయాoత్రికుల శ్రేణి ఉండేది.

 

వీరు తయారు చేసిన వివిధ పనిముట్లు:-

 

•      ఉదక యంత్రం    - భూమిని దున్నే యంత్రం
•        ఘటి యంత్రం   - నీళ్లను పైకి తేవడానికి ఉపయోగించే యంత్రం

•       గరిక యంత్రం    - ముడి పత్తి నుండి విత్తనాలను వేరు చేసే యంత్రం

 ముఖ్యమైన అంశాలు :-

•      శాతవాహనుల కాలం నాటి అభివృద్ధి సంఘాలను శ్రేణులు అనే వారు.
•      వీరి కాలంలో 18 రకాల శ్రేణులు ఉన్నట్లు తెలుస్తోంది, వీరు నిర్వహించే సమావేశాన్ని గోష్టి అనేవారు.
•      వర్తకులలో ప్రభుత్వ ప్రతినిధి శెట్టి ఉండేవారు.
•      వృత్తి సంఘాల కట్టుబాట్లను శ్రేణి ధర్మం అనేవారు.

•      వృత్తి సంఘాలు తర్వాత కులాలుగా అవతరించాయి.