KAKATHIYA DYNASTY PART-1 కాకతీయులు (క్రీ.శ. 1030-1323)

కాకతీయులు (క్రీ.శ. 1030-1323)

KAKATHIYA DYNASTY 

PART-1 

మూల పురుషుడు	వెన్న భూపతి (బయ్యారం చెరువు శాసనం) కాకర్త్య గుండన (మాగల్లు శాసనం ప్రకారం)
స్థాపకుడు	మొదటి బేతరాజు
స్వతంత్ర రాజ్య స్థాపకుడు	రుద్రదేవుడు
రాజధాని	హనుమకొండ / ఓరుగల్లు
రాజ భాష	సంస్కృతం
వర్ణం	శూద్రులు
చిహ్నం	వరాహం
రాజలాంఛనం	కాకతి (అంటే వేడి), ఆరోగ్య దేవత/ జ్వర దేవత
మతం	జైన మతం,శైవం
వంశం	దుర్జయ వంశము
నగర నిర్మాతలు	హనుమకొండ - ప్రోలరాజు 2 ఓరుగల్లు -కాకతీయ రుద్రుడు
విదేశీ యాత్రికులు	మార్కో పోలో రుద్రమ దేవి కాలంలో
గొప్పవాడు	గణపతి దేవుడు
చివరివాడు	రెండవ ప్రతాపరుద్రుడు
శిల్పకళ	1వేయి స్తంభాల గుడి (రుద్రదేవుడు) 2 రామప్ప గుడి (రేచర్ల రుద్రుడు) దీనికి UNESCO గుర్తింపు వచ్చింది
శాసనాలు	1 బయ్యారం (మైలాంబ) 2హనుమకొండ (కాకతీ రుద్ర) 3మోటుపల్లి (గణపతి దేవుడు)
నాట్యకత్తె	మాచల్దేవి- రెండవ ప్రతాపరుద్రుని కాలంలో

---

 

·       విద్యా నాథుడు రచించిన ప్రతాపరుద్ర యశోభూషణంలో కాకతీ దేవతను పూజించడం వలన మీరు కాకతీయులు అయ్యారు అని ఈ గ్రంథంలో పేర్కొనబడింది.

·       కాకతీయులు మొదట రాష్ట్రకూటులకు తర్వాత పశ్చిమ చాళుక్యులకు సామంతులుగా ఉండి రుద్రదేవుని కాలంలో స్వతంత్రులు అయినారు .

·       రుద్రమ దేవి కాలంలో ఆంధ్ర దేశాన్ని సందర్శించిన మార్కోపోలో అనే రాయబారి కాకతీయ రాజ్యం సిరి సంపదలతో తులతూగుతూ ఉండేదని ఆయన ప్రస్తావించారు.

·        అంతేగాక ఓరుగల్లు (వరంగల్) ప్రాంతంలో సువాసనతో కూడిన పండుతుంది అని  అన్నాడు.

·        ఢిల్లీ సుల్తానుల కాలం నాటి అమీర్ కుస్రు తన రచన అయిన  తుగ్లక్  నామాలో కాకతీయుల ఐశ్వర్యం గురించి గొప్పగా వర్ణించాడు.

·       శాసనాలను బట్టి కాకతీయుల కులదేవత “కాకతి” అని మొదట వారు కాకతి ఆరాధకులు కాబట్టి కాకతీయుల అయ్యారు.

·       కాజీపేట శాసనాన్ని బట్టి మీరు గుమ్మడమ్మ సంప్రదాయానికి చెందినవారని తెలుస్తోంది.

·        జైన దేవత గుమ్మదమ్మ కి మరో పేరు కాకతి ఈమె అనేక జీవుల్ని అనారోగ్యం నుండి కాపాడే జైన ఆరోగ్య దేవత అని కాకతీయులు అభిప్రాయం.

·       కాకతీయుల కులము గురించి చరిత్రకారులలో అనేక అభిప్రాయాలున్నాయి కొన్ని శాసనాల్లో  సూర్యవంశ క్షత్రియులు అని కొన్ని పుస్తకాల్లో తెలుగు నాయక వంశాల మాదిరి దూర్జయ వంశము అని పేర్కొన్నారు.

·       చేబ్రోలు శాసనం ప్రకారం గణపతి దేవుడు మున్నూరు సీమ  ప్రాంతంలో జయపనాయుడి  సోదరులైన బేతరాజు 1

·       ఇతను శనిగరం శాసనం వేయించాడు ఈ శాసనాన్ని రాసింది నారనయ్య

 

 

  ప్రోలరాజు 1

 

·         ఆగమ పండితుడు రామేశ్వరునికి  మొదటి ప్రోలరాజు చైజనపల్లీ గ్రామాన్ని శివపురం మార్చిదానమిచ్చాడు.

·       ఇతనికి అరికేసరి అనే బిరుదు కలదు.

 

 

బేతరాజు 2

 

·       ఇతని కాలంలో మొదటి సారి హనుమకొండ రాజధానిగా మారింది.

·        ఇతను హనుమకొండలో శివపురం వద్ద బతేశ్వరశివఆలయం కట్టించాడు.

·       ఇతను గొప్ప శివ భక్తుడు, ఇతని గురువు రామేశ్వర పండితుడు ఇతను కాజీపేట శాసనాన్ని వేయించాడు.

·       ఇతని తరువాత దుర్గరాజు పరిపాలన సాగించడం జరిగింది.

 

 

ప్రోలరాజు 2

 

·       ఇతను హన్మకొండలో సిద్దేశ్వర, స్వయంభు దేవాలయం కట్టించాడు.

·       ఇతని ఘనకార్యాలను రుద్రదేవుని హనుమకొండ శాసనం తెలుపుతోంది.

 

     స్వతంత్ర రాజులు (1158-1323)

 

రుద్ర దేవుడు (1158-1196)

 

·       రుద్రదేవుడు స్వతంత్ర స్వతంత్ర పాలన ప్రారంభించిన మొదటి కాకతీయరాజు .

·       ఇతనే ఒకటో ప్రతాపరుద్రుడు, కాకతి రుద్రుడు అని అంటారు.

·        క్రీస్తుశకం 1162 లో రుద్రదేవుడు స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించుకున్నట్లు హనుమకొండ శాసనం పేర్కొంటోంది.

·        ఇతను హనుమకొండ,గణపవరం అనే శాసనాలు వేయించాడు.

·       మెడ రాజు,దొమ్మరాజు వంటి చిన్న చిన్న రాజ్యాలను జయించాడు.

·        హనుమకొండ శాసనం అచితెండ్రుడు లిఖించాడు.

·        రుద్రదేవుడు హనుమకొండలో రుద్రేశ్వరాలయం/వేయి స్తంభాల గుడి ని క్రీస్తుశకం 1162 లో నిర్మించాడు ఈ రాజు రుద్రసముద్రంతటాకం తవ్వించారు.

·       ఓరుగల్లు పట్టణాన్ని కట్టించి రాజధానిని పాక్షికంగా హన్మకొండ నుండి ఓరుగల్లుకు మార్చాడు పూర్తి స్థాయిలో మాత్రం గణపతి దేవుడు మార్చాడు .

·       రుద్రదేవుడు సంస్కృతంలో నీతిసారం రాశాడు.

·        ఇతని కాలంలోనే శైవ జైన సంఘర్షణలు మొదలయ్యాయి.

·        ఇతనీ మంత్రి గంగాధరుడు హనుమకొండలో ప్రసన్న కేశవ ఆలయాన్ని కట్టించాడు,  గంగాధరుడు 1182 లో జరిగిన పల్నాటి యుద్ధంలోనలగామరాజుకి సహకరించాడు.

·       ఇతను యాదవ రాజు జైతుగి చేతిలో మరణించాడు.

 

 

మహా దేవుడు (1196-1199)
 

·       మహా దేవుడు శైవ భక్తుడు,  రుద్రదేవుని మరణం తర్వాత ఇతని తమ్ముడు మహాదేవుడు సింహాసనం ఎక్కాడు.

·        తన మరణానికి కారణమైన జైతుగిపై దండెత్తి చనిపోయాడు, ఈ దండయాత్రలో మహాదేవుని కుమారుడు గణపతి దేవుడు బందీగా చిక్కాడుబ.

 

 

గణపతి దేవుడు (1999-1262)

 

·       ఇతను కాకతీయ రాజులలో గొప్ప రాజు గణపతి దేవుడు.

1.     ప్రధాన సేనాని-రేచర్ల రుద్రుడు

2.     రథదళాధిపతి- గంగయ్య సేనాని

3.      గజ దళపతి-జాయపసేనాని

·       జాయపసేనాని యొక్క రచనలు నృత్య రత్నావళి,గీత రత్నావళి, వాయిధ్య రత్నావళి .

·       గణపతిదేవుని తండ్రి మహాదేవుడు యాదవరాజు అయినా జైతుగీ చేతులో చనిపోగా గణపతిదేవుడు 12 సంవత్సరాలు బందీ అయ్యాడు, దీనివల్ల కాకతీయ రాజ్యం సంక్షోభంలో పడిపోయింది అప్పుడు మహాదేవుని సేనాని రేచర్ల రుద్రుడు కాకతీయ రాజ్యాన్ని ఈ సంక్షోభం నుండి రక్షించారు .

·       ఈ రేచర్ల రుద్రుడు చేబ్రోలు శాసనాన్ని వేయించాడు అంతేకాకుండా పాలంపేట లో 1213లో రామప్ప గుడి కూడా కట్టించాడు ఈ రామప్ప గుడికి ఇటీవల కాలంలో unosco గుర్తింపు పొందింది.

·       గణపతి దేవుని యొక్క గురువు విశ్వేశ్వర శంభు, ఈయనకు కాండ్రకోట అనే గ్రామంను దానం చేశాడు ఈ రాజు.

·       గణపతిదేవుని కాలంలో అనేక కులాలు ఏర్పడ్డాయి అనేక కులాలలో తగాదాలు ఏర్పడకుండా జాగ్రత్త పడ్డాడు అనేక కులాల తో సంబంధ బాంధవ్యాలు ఏర్పరుచుకున్నాడు దీన్నిబట్టి గణపతిదేవునికి దీర్ఘదృష్టి కలదని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం.

·        గణపతి దేవుని కుమార్తె రుద్రమాంబ (భర్త చాళుక్య వీరభద్రుడు), గణపమంబ (భర్త- బేతరాజు).

·       గణపతి దేవుడు కోటకు నాలుగువైపులా నాలుగు శిల నిర్మాణ తోరణాలు కట్టించాడు, ఈ రాజు కాలంలో మౌల్యల చౌడ సేనాని చౌడ సముద్రం తవ్వించాడు.

·        రుద్రదేవుడు ప్రారంభించిన ఓరుగల్లు కోట పూర్తి చేసి రాజధానిని పూర్తిస్థాయిలో హనుమకొండ నుండి ఓరుగల్లుకు క్రీస్తుశకం 1754లో మార్చాడు

·        1262లో  పాండ్యరాజు అయినా జయవర్మసుందర  నెల్లూరు సమీపంలో ముత్తుకూరు యుద్ధంలో గణపతిదేవునికి ఓడించాడు, ఈ యుద్ధం తప్ప యుద్ధం మినహాయిస్తే గణపతిదేవునికి పరాజయం అంటే తెలియదు.

 

 

రుద్రమదేవి( క్రీస్తుశకం 1262-1289)
 

·       ఆంధ్రదేశంలో రాజ్యాధికారం చేపట్టిన మొట్టమొదటి మహిళ.

·       ఈమె కాలంలో ఇటలీ యాత్రికుడు మార్కో పోలో కాకతీయ రాజ్యాన్ని సందర్శించాడు .

·       ఈమె ప్రముఖ శాసనాలు 1,బీదర్ కోట శాసనం

                                         2,మల్కాపురం శాసనం,ఇది ప్రసూతి వైద్య కేంద్రాల గురించి తెలుపుతుంది.

·       చందుపట్ల/అత్తిరాల శాసనం ప్రకారం రుద్రమదేవి అంబదేవునిచే హత్య చేయబడింది.

 

 

 

రెండవ ప్రతాపరుద్రుడు

 

·       ఇతను రుద్రమదేవి మనవడు, ఇతని కాలంలో 77 బురుజులకు  77 మంది నాయకులు ఉండేవారు ఇతని కాలంలో ఆంధ్ర దేశం పై ముస్లింల దండయాత్ర అధికం అయ్యింది, ఈ దండయాత్ర గురించి  రెడ్డిరాణి తన కలువచేరు శాసనం లో పేర్కొంది.

·       ఇతని కాలంలో మాచల్దేవి అనే పేరిణినృత్యకళాకారిణి ఉండేది .

·       గియజుద్దిన్ తుగ్లక్ కాలంలో అతని కుమారుడు మహమ్మద్ బిన్ తుగ్లక్ కాకతీయ రాజ్యంపై దండెత్తి ప్రతాపరుద్రన్ని ఓడించాడు .

·       ఈ ఓటమి గురించి పేర్కొన్న శాసనం విలాస శాసనం.

·        వరంగల్ కి  సుల్తానాపూర్ అనే పేరు పెట్టి  బురానుద్దీన్ అనే పాలకుడని నియమించాడు అయితే  ప్రతాపరుద్రుని బంధించి తీసుకు వెళుతుండగా ఇతను నర్మదా నదిలోకి దూకి ఆత్మహత్య చేసుకున్నాడని విలాస శాసనం పేర్కొంటోంది.

 

 

            

     

 

   కాకతీయుల పరిపాలన

 

·       కాకతీయులు మొట్టమొదటిసారిగా దత్తత ద్వారా కిరీటం లభించే పద్ధతి వీరి వంశం లోనే జరిగింది.

·        రాజు చివరి రోజులలో యువరాజులతో కలిసి పరిపాలన చేయడం కాకతీయ రాజ్యం లోని మొట్టమొదటిసారిగా మనం చూడవచ్చు.

·        హిందూ రాజవంశాలలో ఒక మహిళను సింహాసనం ఎక్కించిన ఘనత కాకతీయులకే దక్కుతుంది.

·       నాయంకర విధానం రుద్రమదేవి ప్రవేశపెట్టగా ప్రతాపరుద్రుడు సమర్థవంతంగా అమలు చేశాడు .

·       రాజు చెడు అలవాట్లు వదిలి నీతి గ్రంథాలు వింటే ఎంతో శక్తి సామర్థ్యాలు వస్తాయి అని నీతిసారం పేర్కొంటోంది.

·        మడికి సింగన రచించిన సకలనీతి సమ్మతం అనే గ్రంథంలో అష్టాదశ తీర్థులు అనే ఉద్యోగుల ప్రస్తావన ఉంది.

·       కాకతీయ పరిపాలన సౌలభ్యం కోసం రాజ్యాన్ని నాడులు,స్థలాలు, గ్రామాలుగా విభజించారు

·                 రాజ్యం	·                 రాజు
·                 నాడు	·                 అమాత్యులు
·                 స్థలం	·                  స్థలకరణం
·                 గ్రామం	·                 గ్రామ అధిపతి